SZATY LITURGICZNE
Standardowy ubiór księdza diecezjalnego:

 

  • Czarna sutanna

     

    Sutanna (z franc. i wł., łac. - rewerenda) to długa szata do kostek, lekko wcięta w pasie, z niskim stojącym kołnierzykiem, zapinana z przodu na rząd małych guziczków, noszona przez duchownych różnych wyznań chrześcijańskich, w tym katolickich, anglikańskich i prezbiteriańskich.

    Określone kolory sutanny odpowiadają miejscu w hierarchii: w kościele rzymskokatolickim białą sutannę nosi papież, czerwoną - kardynałowie, fioletową - biskupi ("na co dzień" mogą też nosić zwykłą, czarną sutannę), czarną - prezbiterzy oraz diakoni, a także klerycy przygotowujący się do kapłaństwa, którzy otrzymują sutannę podczas uroczystego obrzędu tzw. obłóczyn. Kapłani w krajach misyjnych - ze względu na klimat - noszą luźne sutanny koloru białego. Papież, biskupi, niektórzy księża diecezjalni, a także kapłani niektórych zgromadzeń i zakonów używają do sutanny szerokiego pasa płóciennego. Dopełnieniem sutanny jest nakrycie głowy - biret w odpowiednim kolorze.

    Sutanna w obecnym kształcie pojawiła się w XVI wieku. Pierwsze szaty wyróżniające duchownych noszono już w starożytności chrześcijańskiej. Synod w Bradze w 572 roku nakazał noszenie stroju duchownego kapłanom wychodzącym z domu. Obecnie kapłani wkładają sutannę, ilekroć występują oficjalnie - podczas czynności liturgicznych, na katechezie, podczas czynności urzędowych. Dopuszcza się również używanie tzw. krótkiego stroju duchownego: koszuli z koloratką i ciemnego garnituru.

     

  • Koloratka
    Koloratka - kołnierzyk zdobiony haftem lub koronką, popularny w XVIII wieku.
    Duchowni noszą białą, usztywnioną koloratkę bez zdobień, zapinaną z tyłu.

     

  • Biret (czasami)

     

    Biret - okrągłe lub kanciaste usztywnione nakrycie głowy.
    Noszony jest m.in. przez sędziów, prokuratorów, a także duchownych, u których stanowi on dopełnienie sutanny (Papież nosi biały biret, kardynałowie - purpurowy, biskupi - czerwony, prezbiterzy - czarny). Także - oznaka doktorska na wyższych uczelniach.
    Podczas liturgii kapłan i ministranci ubierają tzw. szaty liturgiczne. Używa się ich dla pokazania pewnych różnic między kapłanem, służbą liturgiczną a wiernymi, a także dlatego, że każda z nich coś symbolizuje. Wśród szat liturgicznych możemy wyróżnić:

    Szaty liturgiczne zwane także paramentami (od paramenta - szaty ozdobne) początkowo nie różniły się od odzieży świeckiej używanej od święta. Różnice wyłaniają się począwszy od VII-IX wieku.

    W zgromadzeniu liturgicznym rozmaitość szat jest znakiem zewnętrznym różnych funkcji wynikających z różnych stopni święceń i posług liturgicznych.

    Średniowieczna symbolika szukała związków szat liturgicznych z osobą Jezusa Chrystusa, bądź też z Mszą Świętą. Od XI w. do modlitw odmawianych przy wkładaniu szat liturgicznych weszła symbolika o charakterze moralnym. W szatach tych symbolika widzi cnoty, jakimi odznaczać się mają ci, którzy je noszą.

    Ubiór księdza do Mszy św:

     

  • Humerał - symbol skupienia

     

     

     

    Humerał wywodzi się ze starożytnej chusty noszonej na ramionach i szyi przez ludzi należących do wyższych warstw społecznych. Częścią szat liturgicznych stał się dopiero w IX w. we Frankonii.

    Dzisiaj przedstawia się on jako niewielka chustka z lnu lub innej tkaniny szlachetnej, naturalnej lub syntetycznej, odpowiadającej powadze i świętości liturgii (KL 128). Symbolika w humerale widziała najpierw chustę, którą Chrystusowi zawiązano oczy, gdy się z Niego naigrawano. Symbolika zaś zawarta w modlitwie przeznaczonej do odmawiania przy jego wkładaniu, widziała w nim "hełm zbawienia" (Ef 6,17; l Tes 5,8).

    Kapłan wkładał humerał najpierw na głowę, a potem dopiero owijał nim szyję. Hełm zbawienia miał strzec kapłana przed złymi myślami tak w czasie liturgii, jak i poza liturgią, a także przed złymi słowami wydobywanymi z gardła, owijanego humerałem.

     

  • Alba - wyraża czystość serca

     

    Alba jest długą, białą szatą, sięgającą do kostek, z długimi rękawami. Taka ukształtowała się we wszystkich obrządkach ze starożytnej tuniki, noszonej tak przez mężczyzn jak i przez kobiety.

    W krajach gorących do dnia dzisiejszego nosi się podobną szatę. Tradycyjnie sporządzano ją ze lnu. Obecnie używa się także innych, białych tkanin.

    Nazwa "alba" wywodzi się właśnie z jej białego koloru. Alba jest symbolem czystości duszy będącej w stanie laski uświęcającej, zdobytej przez krew Baranka (Ap 7,14), której nagrodą będzie uwielbienie w niebie.

    Modlitwa przeznaczona do odmawiania przy jej ubieraniu mówi: "Wybiel mnie, Panie, i oczyść serce moje, ażebym we krwi Baranka wybielony, mógł zasłużyć sobie na radość wieczną".

    Symbolika średniowieczna w albie widziała również białą szatę, w której Herod na pośmiewisko kazał ubrać Chrystusa.

     

  • Pasek (inaczej cingulum) - oznacza wstrzemięźliwość

     

    Pasek, z łacińska zwany także cingulum, jest jakby sznurem z frędzlami na obu końcach, którym przepasuje się albę, gdy jest za szeroka i za długa, by dobrze leżała na liturgii.

    Pasek symbolizuje wstrzemięźliwość i panowanie nad pożądliwościami cielesnymi. Jest także znakiem pracy w służbie Bożej. Modlitwa przy zakładaniu paska mówi: "Przepasz mnie, Panie, sznurem czystości i zgaś w sercu moim ogień wszelkiej pożądliwości, abym we wstrzemięźliwości i czystości serca mógł Ci coraz lepiej służyć".

    Pasek miał również symbolizować ręcznik, którym przepasał się Chrystus gdy obmywał apostołom nogi. Widziano w nim również sznury, którymi Chrystusa przywiązano do słupa przy biczowaniu.

     

  • Stuła - symbol władzy kapłańskiej

     

    Stuła jest długą, szeroką wstęgą, lekko rozszerzoną na końcach, uszytą z tej samej tkaniny, co ornat. Biskup i kapłan noszę stułę zawieszoną na szyi i zwisającą swobodnie z przodu. Diakon natomiast zakłada stułę na kształt szarfy z lewego ramienia, ukośnie do prawego boku i tam ją spina.

    Stuła wywodzi się z insygniów urzędników państwowych, noszoną przez nich w starożytności. Była oznakę ich urzędu i godności. W liturgii stuła również symbolizuje władzę i godność urzędu kapłańskiego. Symbolizuje ona takie godność chrześcijańską, szatę godową wszystkich powołanych do nieśmiertelnego królowania z Panem Bogiem w niebie.

    Modlitwa jaką odmawiano przy wkładaniu stuły, tak o tym mówi: "Zwróć mi, o Panie, stułę nieśmiertelności, która straciłem przez grzech pierwszych rodziców moich, a chociaż nie jestem godny zbliżyć się do Twoich świętych tajemnic, niechaj dostąpię jednak radości wiecznej".

     

  • Ornat - symbolizuje obowiązek kapłański

     

    Ornat powstał z wierzchniej szaty rzymskiej, która była rodzajem płaszcza bez rękawów, z jednym tylko małym otworem na głowę. Ornatu używano przy wszystkich czynnościach kapłańskich. Od XIII w. zaczęto go obcinać z boków, by nie krępował ruchów rąk, aż w XVII w. pozostały już, tylko dwa płaty materiału, z przodu i z tyłu. Równocześnie ornat przyozdabiano coraz bardziej bogatymi haftami. Na plecach kapłana zwykle haftowano znak krzyża, symbol Ofiary krzyżowej Chrystusa i równocześnie symbol ciężaru służby Bożej.

    Obecnie wraca się do ornatu obszernego, odznaczającego się szlachetną prostotą i estetycznym wyglądem. Ponieważ ornat ubiera się na wszystkie inne szaty, dlatego w obrzędach święceń uchodził zawsze za symbol miłości pokrywającej grzechy (1 P 4,8).

    Ornat spoczywający na plecach na kształt przytłaczającego ciężaru, modlitwa przeznaczona do odmawiania przy jego wkładaniu nazwała słodkim jarzmem Pańskim (Mt 11,30). Modlitwa ta brzmi: "Panie, który powiedziałeś: jarzmo moje jest słodkie, a brzemię moje lekkie, daj, ażebym mógł je tak dźwigać, by zasłużyć na łaskę Twoją".

    Ubiór ministranta :

     

  • Komża

    Komża jest skróconą alba o szerokich rękawach. Najpierw używano jej w chórze, czyli podczas liturgii godzin, a od XIV w. także do tych wszystkich liturgicznych, dla których alba nie była wyraźnie przypisana.

    Symbolika komży jest taka sama co alby, a więc oznacza czystość duszy.

     

  • Peleryna (kołnierz)

     

  • Sutanna ministrancka

    Inne stroje liturgiczne :

     

    • Kapa - używana w czasie nabożeństw zamiast ornatu

      Kapa pierwotnie była strojem książąt i królów. Nie jest t zatem strój liturgiczny w takim znaczeniu jak pozostałe szaty liturgiczne. Nie ma też powszechnie przyjętej symboliki.

      Kapłan używa kapy w czasie szczególnie uroczystej liturgii i podczas udzielania sakramentów świętych poza Mszą świętą.

       

    • Dalmatyka - ma ją diakon zamiast ornatu

      Dalmatyka jest szatą własną diakona. Wkłada on ją na albę i stułę. Pierwotnie dalmatyka była strojem Świeckim. Za jej ojczyznę uchodzi Dalmacja, od której wzięła nazwę. Od IV w, nosili ją papież i diakoni rzymscy. Strojem liturgicznym diakona dalmatyka stała się w IX wieku. Była to szata długa i szeroka, nie przepasana, o krótkich i szerokich rękawach. Z czasem uległa skróceniu, a dla łatwiejszego jej ubierania przecięto ją z obydwu boków, łącznie z rękawami.

      Zawsze była koloru białego z czerwonymi, pionowymi pasami, biegnącymi od ramion do dołu, z przodu i z tyłu. Od XIII w. kolor jej zaczęto dostosowywać do koloru ornatu.

      Dalmatyka jest znakiem urzędu diakona, który zawsze cieszył się w Kościele wielkim szacunkiem. Szata oznacza zaszczyt i honor diakona, usługującego Chrystusowi Eucharystycznemu. Modlitwy kościelne przedstawiają dalmatykę, jako szatę radości i symbol nadprzyrodzonej sprawiedliwości.

       

    • Piuska - nakrycie głowy biskupa

      Piuska to mała, okrągła czapeczka, noszona przez duchownych katolickich na szczycie głowy. Zasadniczo fioletowa dla biskupów i arcybiskupów, czerwona dla kardynałów, biała dla papieża. Piuski noszą również niektóre zakony w kolorach określonych przez konstytucje zakonne; dawniej nosili również duchowni diecezjalni.

      Wywodzi się ze zwyczaju tonsury. Był to znak przynależności do stanu duchownego w postaci wygolonego koła na szczycie głowy, przykrywanego właśnie piuską. Wprowadzona w VII w. jako prawo, tonsura została zniesiona po Soborze Watykańskim II przez papieża Pawła VI. Piuska pozostała jako element stroju oficjalnego wyższych duchownych. Noszą ją oni także podczas Mszy, czego nie mogą czynić inni duchowni.

       

    • Mitra - charakterystyczna "czapka", którą nosi biskup w czasie kazania i błogosławieństwa

      Mitra jako liturgiczne nakrycie głowy istnieje od XII wieku. Wywodzi się z nakrycia głowy urzędników państwowych. Modlitwy nazywają ją hełmem zbawienia, a w dwóch jej rogach symbolika dopatruje się obu Testamentów.

       

    • Paliusz - oznaka władzy papieża

      Paliusz jest taśmą na trzy palce szeroką z sześcioma krzyżykami z czarnego materiału. Ma formę naszyjnika z dwoma końcami zwisającymi z przodu i na plecy. Jest znakiem godności arcybiskupa metropolity.

      Ozdobny paliusz o większych rozmiarach nazywa się racjonał (używały go: Kraków, Eichstatt, Nency, Tuluza, Paderborn).

       

    • Tiara - "korona" papieża , różna od mitry

       

    Tiara - papieska korona, składająca się z trzech diademów (z tego powodu zwana też triregnum), wysadzana kamieniami szlachetnymi i perłami, ozdobiona na szczycie małym krzyżem. W tej formie używana od ok. XIII/XIV w. aż do 1965 roku, czyli do pontyfikatu Pawła VI, który przestał jej używać.

    Tiara to ozdoba nieliturgiczna i jako taka używana była tylko przy okazjach nie związanych z liturgią: procesjach ze świątyni i do niej, ceremonialnych procesjach papieskich oraz przy ogłaszaniu decyzji dogmatycznych. Papież, podobnie jak inni biskupi, używa mitry jako liturgicznego nakrycia głowy.

    Po raz pierwszy tiara wspomniana jest w dziele "Vita" papieża Konstantyna, później pojawia się w tekście donacji Konstantyna.

    W ewolucji tiary można wyróżnić trzy okresy. Pierwszy z nich to czas przed ozdobieniem papieskiego nakrycia głowy królewskim diademem. O nakryciu głowy, które przypominało biały hełm i zwane było camelaucum wspomina Constitutum Constantini. Być może w dolnej części camelaucum umieszczona była ozdoba w formie okręgu lecz z pewnością nie był to jeszcze diadem. Nie wiadomo, kiedy diadem pojawił się na tiarze. Z opisu, pochodzącego z IX wieku wynika, iż wówczas go jeszcze tam nie było, pomimo że nakrycie głowy papieża zwano wówczas regnum. Problem historykom sprawaia fakt, iż do XII wieku tiara nie była przedstawiana w sztuce.

    Przypuszcza się, iż dodatkowa ozdoba tiary, w postaci okręgu, pojawiła się w X wieku, kiedy to z tiary właśnie powstała mitra i koniecznym stało się odróżnienie obu nakryć głowy.

    Drugi okres historii tiary przypada na okres przed pontyfikatem Bonifacego VIII (1294 - 1303). Z tego okresu pochodzi wiele przedstawień tiary. Wiemy dzięki nim, iż była ona wówczas ozdobiona jednym diademem.

    Najważniejszy dla rozwoju tiary był pontyfikat Bonifacego VIII. Dokonany w 1295 roku spis przedmiotów, znajdujących się w papieskim skarbcu, dowodzi, iż wówczas tiara wyposażona była w jeden diadem. Bonifacy dodał do tiary drugi diadem. Czy przyczyną takiej decyzji było umiłowanie papieża do przepychu, czy też chęć podkreślenia podwójnej (świeckiej i duchowej) natury władzy papieży, do dzisiaj nie wiadomo.

    Pierwsze wzmianki o trzech diademach na tiarze pojawiają się w spisie skarbca z roku 1315 lub 1316. Określenie dokładnej daty dodania trzeciej korony jest jednak niemożliwe. Rzeźba nagrobna Benedykta XI (1303 - 1304) przedstawia papieża w "starej" tiarze. Z kolei grób Klemensa V (1305 - 1314) został zniszczony przez kalwinistów. Nawet statua nagrobna Jana XXII (1316 - 1334) ukazuje papieża w tiarze z dwoma diademami. Najwcześniejszym przedstawieniem w sztuce tiary z trzema koronami jest więc dopiero posąg z grobu Benedykta XII (1334 - 1342). Jej resztki są obecnie przechowywane w muzeum w Avignonie.

    Przedstawienia podwójnej tiary zdarzają się sporadycznie w sztuce aż do XV wieku. Od tamtego czasu w wyglądzie tiary nie nastąpiły znaczące zmiany.

    Szaty liturgiczne kapłana i ministrantów mają różne kolory. Każdy z tych kolorów coś wyraża i każdy jest używany tylko w pewnych okresach roku liturgicznego.

    Stroje ministranckie są szyte zwykle w kolorach: czerwonym, zielonym, fioletowym i białym. Szaty o poszczególnych kolorach ubieramy zgodnie z kolorem obowiązującym.

     

  •